Doping
Doping Nedir?
Sporcunun karşılaşma sırasında zihinsel ve/veya fiziksel performansını artırmak amacı ile yasaklanmış bazı maddeleri ve yöntemleri kullanmasıdır.
Sporcu iyi antrenman, düzenli bir beslenme programı ve psikolojik motivasyonla en uygun performans düzeyine ulaşmaya çalışır. Bu düzey sporcunun fiziksel yapısı ile fizyolojik kapasitesinin ulaşabildiği en üst düzeydir. Doping madde ve yöntemlerinin kullanımıyla kazanılan bu düzeyin üzerine çıkılması hedeflenmektedir.
Sportif performansı artırmak amacıyla kullanılan tüm maddeler doping midir?
Sporcuların sportif performansı artırmak amacıyla kullandıkları protein, aminoasit tablet ve tozları yasaklı madde içermiyorlarsa doping olarak kabul edilmez.. Protein, aminoasit gibi maddelerin vücutta eksiklikleri görüldüğünde sporcunun performans düzeyinde düşüş meydana gelir. Bu maddeler dışarıdan yerine konarak sporcunun en uygun performans düzeyine ulaşması sağlanır. Ancak bu maddeler çok yüksek dozlarda kullanılsalar dahi sportif performansı antrenmanlarla kazanılan en uygun performans düzeyinin üzerine çıkaramaz.
Vitaminler doping midir?
Vitaminler sporcular tarafından en çok kullanılan maddelerdendir. Enerjinin ana kaynakları değildir. Karbonhidrat ve yağlardan enerji oluşumuna yardımcı olurlar. Eksikliklerinde sportif performans azalabilir. Çeşitli besinlerden oluşmuş diyet, yeterli sıvı ve artan kalori gereksinimini karşılayacak besin alımı, vitamin ve mineral gereksinimini de karşılamaktadır.
Besinlerle alınan vitaminlerde yetersizlik sözkonusu ise, alınan ek vitamin tabletleri ile azalan sportif performans normal düzeye çıkarılabilir. Hiçbir vitamin preparatı, sportif performansı antrenmanlarla kazanılan en uygun düzeyin üzerine çıkarmaz. Vitamin eksikliğinin performansı bozuyor olması, vitamin yüklemenin performansı artıracağı anlamına gelmez.
Yüksek dozlarda vitamin vücutta vitamin olarak değil toksik (zehirli) madde olarak etki gösterir. Vitaminlerin çok güvenli oldukları düşünülür ancak her yıl A, B, C ve E vitamini zehirlenmesi nedeniyle binlerce vaka hastanelere başvurmaktadır.
İlaçların doping maddesi içerip içermediği nasıl bilinebilir?
Uluslararası Olimpiyat Komitesi her yılın ilk aylarında hangi maddelerin ve yöntemlerin yasaklı kapsamına girdiğini bildiren bir doping listesi yayınlamaktadır. Genellikle bir önceki yılın listesine eklemeler veya çıkarmalar yapılan bu listeler ilgili Federasyonlara gönderilir.
Sporcular kullanacakları ilaçların yasaklı listesine girip girmediğini bir hekime danışarak öğrenmek zorundadırlar. Listede yer alan yasaklı maddeleri kullandığı saptanan sporcular dopingli sayılarak ceza alırlar.
Hangi Madde ve yöntemler doping kabul edilir?
Yasaklı Maddeler, yasaklı yöntemler ve kullanımı kısıtlı maddelerin listeleri Uluslararası Olimpiyat Komitesinin her yılın ilk aylarında yayınladığı doping listeleri temel alınarak hazırlanmaktadır.
Sınıflama
b>1-YASAKLI MADDELER
A- Uyarıcılar
B- Narkotik analjezikler
C- Anabolik ajanlar
D- İdrar söktürücüler
E- Maskeleyici ajanlar
F- Peptid hormon ve analogları
2- YASAKLI YÖNTEMLER
A- Kan dopingi
B- Yapay oksijen taşıyıcıları ve plazma genişleticileri kullanımı
C- Farmakolojik, kimyasal ve fiziksel işlemler
3- KULLANIMI KISITLI MADDELER
A- Alkol
B- Kannabinoidler
C- Lokal anestetikler
D- Kortikosteroidler
E- Beta bloke ediciler
Doping neden yasaklanmıştır?
Doping hem haksız rekabete zemin hazırlaması, “Fair play” anlayışına uymaması nedeniyle spor etiğine aykırıdır, hem de sporcu sağlığını kısa ve uzun süreli olarak bozar ve hatta muhtemel ölüm risklerinin oluşmasına neden olur. Bu nedenlerle doping Uluslararası Olimpiyat Komitesi (IOC), FIFA, UEFA, FIBA, IAAF gibi uluslararası spor organizasyonları tarafından yasaklanmaktadır.
Doping maddelerinin zararları nelerdir?
Doping maddelerinin hemen hepsi vücutta kısa ya da uzun süreli yan etkilere neden olurlar. Özellikle sporcular tarafından en çok kullanılan erkeklik hormonu benzeri maddelerin kalp krizi, iyi ve kötü huylu tümör oluşumu, karaciğer fonksiyon bozukluğu, kısırlık gibi rahatsızlıklara neden olduğu bilinmektedir. Bu maddeleri kullanan sporculardan bazılarının, sportif yaşamları sırasında ya da sporu bıraktıktan sonra bu maddelerin kullanımı nedeniyle oluşan hastalıklar yüzünden öldüğü bilinmektedir.
Sporcunun doping yaptığı nasıl saptanır?
Doping kontrol analizleri halen daha çok idrar örneklerinde yapılmaktadır. Yakın bir gelecekte doping kontrol analizlerinin daha geçerli ve kesin sonuç vermesi için, idrar örnekleri yerine kan örneklerinin alınması ve bu işlemin yaygınlaşması planlanmaktadır.
1968 yılından bu yana doping maddelerini vücut sıvılarında saptamaya çalışan laboratuarlar yoğun şekilde çalışmalarını sürdürmektedirler. Doping kontrol laboratuarlarının sonuçlarının geçerli olabilmesi için her yıl Uluslararası Olimpiyat Komitesi tarafından kontrollerinin yapılarak onaylanmaları (akredite edilmeleri) gereklidir. Onaylanmamış laboratuarlardan alınan doping kontrol analiz sonuçlarıyla sporculara ceza vermek yasal sorunlara neden olmaktadır. Bu nedenle doping kontrol örnekleri, onaylanmış laboratuarlarda analiz edilmektedir. Günümüzde sayıları zaman içinde değişmekle birlikte akredite edilmiş otuza yakın doping kontrol laboratuarı bulunmaktadır.
Ülkemizde Doping Kontrol Laboratuarı var mıdır?
Ankara’da Hacettepe Üniversitesi Eczacılık Fakültesi bünyesinde 1989 yılında kurulmuş bir doping kontrol laboratuvarı bulunmaktadır. Laboratuar halen Uluslararası Olimpiyat Komitesi tarafından onaylanma için çalışmalarını sürdürmektedir.
Doping Kontrollerinin yapılmasına kimler karar verir?
Ulusal ve Uluslararası federasyonların bünyesinde kurulan Dopingle Mücadele Komisyonları doping kontrollerinin organizasyonu konusunda yetkilidirler. Komisyonlar hangi kriterlere göre doping kontrol örneği alınacağına karar verip gerekli işlemleri başlatırlar.
Doping kontrolleri her karşılaşmada her sporcuya mı yapılmaktadır?
Uluslararası spor federasyonlarının yönetmeliklerine göre büyük organizasyonlarda bile her sporcuya doping kontrolü yapmak muhtemel değildir. Genellikle karşılaşmaya katılan tüm sporcular içinden kura yoluyla birkaç sporcu seçilerek doping kontrolüne çağrılırlar. Ayrıca dereceye giren ve rekor kıran sporculara doping kontrolü yapmak son yıllarda kabul gören uygulamalardandır.
Doping Kontrolleri sırasında örnek alma işlemi nasıl yapılmaktadır?
Bağımsız Doping Kontrol Görevlileri Doping Kontrolü sırasındaki işlemlerin kurallara uygun olarak yapılmasından sorumludur. Doping kontrolüne alınan sporcular yeterli miktarda idrar örneği vermeden Doping Kontrol Odasını terkedemezler. Gerekli hallerde ancak bir Bağımsız Doping Kontrol Görevlisi ile birlikte Doping Kontrol Odasından kısa süreli ayrılabilirler.
Sporcu örnek vermeyi reddederse doping yapmış gibi ceza verilir.
Sporcu idrar örneği vermek için kendini hazır hissederse orjinal kapalı paketlerinde bulunan temiz idrar kaplarından birini seçer.
Sporcu bir Bağımsız Doping Kontrol Görevlisi huzurunda idrarını yapar. Sporcunun bu işlem sırasında göğsünden dizlerine kadar Bağımsız Doping Kontrol Görevlisince görülebilecek şekilde çıplak halde idrar yapması zorunludur. Bu sırada sporcu ve Bağımsız Doping Kontrol Görevlisi dışında hiç kimse o ortamda bulunamaz.
Sporcunun en az 75 ml. idrar yapması gereklidir
Yeterli miktarda idrar toplandıktan sonra sporcu Doping Kontrol Şişelerinin bulunduğu paketlerden birini seçer ve paketi açar. Şişelerin ve kutuların üzerlerindeki kod numaraların aynı olup olmadığı kontrol edilir. Kod numaraları doping kontrol formuna yazılır. A şişesine en az 50 ml. B şişesine en az 25 ml idrar konur. A ve B şişeleri içlerine hava ve su girmeyecek şekilde sıkıca kapatılır.
Daha sonra şişeler ait oldukları kutuların içine konur ve mühürlenir. Kutuların doğru bir şekilde kapatıldığı ve kod numaralarının doping kontrol formundaki numarayla aynı olduğu kontrol edilir. Sporcunun maç öncesi ve maç sırasında aldığı ilaçların ismi Doping Kontrol formuna yazılır. Özellikle son 72 saat içinde kullanılan ilaçlar; varsa anestetik ve kortikosteroid maddeler açık seçik ve üzerinde durularak sorulur.
Doldurulan formlar sporcu, eşlik eden görevli ve Bağımsız Doping Kontrol Görevlileri tarafından imzalanır ve alınan idrar örneği Doping Kontrol Laboratuvarına gönderilir
Doping Kontrolleri sırasında alınan idrar örneğine daha sonra bir başka kişi tarafından yasaklı madde konulması muhtemel mıdır?
Doping kontrol örnek kapları bu işlem için özel olarak üretilmiş kod numaralı kaplardır. Doping kontrol örnek alma sırasında kilitlenen doping kontrol kapları kırılmadan açılamaz. Laboratuara ulaşan örnek kaplarında herhangi bir hasar saptanırsa o idrarda analiz yapılmaz. Bu nedenle doping kontrol işlemi sırasında kilitlenen kaplara hasar vermeden yasaklı bir madde eklemek muhtemel değildir.
Alınan yasaklı maddeler vücuttan ne kadar süre içinde temizlenir?
Yasaklı maddelerin vücuttan temizlenme süresi kişiden kişiye ve maddeden maddeye değişiklik göstermektedir. Ancak gelişen analiz yöntemleriyle aylar önce hatta yıllar önce kullanılan yasaklı madde bile analizlerde saptanabilmektedir. Bazı maddelerin idrarla atılması birkaç gün içinde tamamlanırken, o maddelerin diğer artık ürünlerinin idrardan atılımı birkaç ay sürebilir. Bu yüzden doping kontrol analizlerinde daha çok yasaklı maddelerin artık ürünlerinin saptanması için çalışmalar yapılmaktadır.
Doping Kontrol analizleri nasıl yapılır?
Doping kontrol laboratuarında ilk aşamada A şişesindeki idrar örneğinde analiz yapılırken B şişesi buzdolabında ya da derin dondurucuda saklanır. Analiz sırasında yasaklı listesinde bulunan tüm maddeler ve bu maddelerin yıkım ürünlerinin bulunup bulunmadığına bakılır.
A örneğinde yasaklı madde bulunursa ne yapılır?
A örneğinde yasaklı madde bulunduğunda sporcu ve ilgili federasyona bilgi verilir. Sporcu isterse B örneğinin analizinde bulunabilir. Bu analizde de idrar örneğinde yasaklı madde saptanırsa sporcuya verilecek ceza ile ilgili işlemler başlatılır.
Doping yaptığı saptanan sporcuya ne ceza verilir?
Doping yaptığı saptanan sporcuya ve ilgili kişi ve kuruluşlarca kullanılan madde ve yöntemin cinsine göre farklı ağırlıkta ceza uygulanır. Genellikle ilk kez dopingli olduğu saptandığında sporcu 2 yıl spordan men, ikinci kez dopingli olduğu saptandığında ise ömür boyu spordan men cezası ile cezalandırılmaktadır. Grip ilaçlarında bulunan bazı maddelerin (Efedrin, Pseudoefedrin, fenilpropanolamin, kafein, vb.) kullanıldığının saptanması durumunda ,ilk seferde altı ay, ikinci seferde iki yıl, üçüncü seferde ise ömür boyu spordan men cezası verilir.
Doping içeren maddeleri farkinda olmadan kullandığı saptanan sporcuya ne gibi işlem yapılır?
Sporcunun hastalığı ya da başka nedenle aldığı ilaçların Uluslararası Olimpiyat Komitesi’nin doping listesinde olduğu saptanırsa, bu durumda farkında olmadan doping madde kullanımından söz etmek muhtemeldır. Örneğin soğuk algınlığı ilaçlarının içinde çok kullanılan bazı uyarıcı maddelerin karşılaşma öncesi farkında olmadan alınmış olmasına sıklıkla rastlanmaktadır.
Sporcu kullandığı ilacın yasaklı listesinde olup olmadığını bir hekime danışarak öğrenmek zorundadır. Dopingle mücadele kurallarına göre sporcunun maçtan önce Uluslararası Olimpiyat Komitesi’nin yasaklı listesinde bulunan bir ilacı kullandığı saptanırsa, o sporcu karşılaşmaya sokulmamalıdır. Aksi takdirde doping kontrolünde alınan yasaklı madde tespit edilirse, sporcu hasta olduğunu doktor raporlarıyla belgelese dahi sporcuya ceza verilir.
Sporcu grip olduğunda nasıl bir tedavi uygulanmalıdır?
Soğuk algınlığı ilaçlarının içinde çok kullanılan bazı uyarıcı maddeler (Efedrin, Pseudoefedrin, fenilpropanolamin, kafein, vb.) doping olarak kabul edilmektedir. Sporcuların bu gibi ilaçları en azından karşılaşmadan 48 saat önce bırakması gereklidir. Aksi takdirde doping kontrollerinde yasaklı madde tespit edilirse sporcuya ceza verilir. Karşılaşma öncesi dönemde yasaklı madde içermeyen diğer antihistaminik ilaçların alınması konusunda gerekli bilgiler bir hekimden mutlaka alınmalıdır.